SEMENİ
Iğdır ve yöresinde Nevruz Bayramına üçhafta kala, Semeni yetiştirilmeye başlanır. Yazın büyük bir özlemini çeken yörehalkı yaz niyetini gerçekleştirmek amacıyla bu işi yaparlar. Evlerinin bir köşesinde,pencere önlerinde, tepsi veya benzeri kaplarda semeni (buğday) yeşertilir. Arzu veistekler tutulur, niyetler tutulur. Semeni yeşerip boy attıkça arzu ve niyetlerin gerçekleşeceğineinanılır.
Kadın Kıyafetleri
Duruma göre ve renkli kumaştangömlek, göğsü dışarıda bırakan "arkalıh" ve bir biri üstüne giyilen"tuman" dedikleri fistanlarla gezerler. Kadınlar yüz örtüsü olarak "çatğu"taşırlar. Çatğu, peçeyi andırır bir askıdır. Bazen başa, çatğu yerine"yaylıh" bağlanır. Büyük kasaba ve şehirlerde çarşaf ta kullanılır. Buda yerini "keleyağı" ya bırakmıştır.
(1) Püşü:
Kızlarda olduğu gibi, bunu aynı zamanda gelinler de bağlamaktadır. Bu uzun başörtüsününüstünde sade bir şeyden "çalma" (renkli iplikle işleme) çalınır. İştebu çalma, kızı gelinden ayıran başlıca özelliktir. Çünkü kızlarda çalmabulunmaz.
(2) Araşğm:
Yuvarlak bir karton (baş büyüklüğünde) gelişi güzel bezle ve hamurla yapıştırılıpüç santimetre yükseklikte bir duruma getirilir. Bunun üzerine ekseriya kırmızıkadife çekilir. Bu yuvarlağın etrafı ayrıca süslenir. Alına rast gelecek şekildeufak altınlar takılıp, etrafına da baklava biçiminde, yaprak veya kalp biçiminde altınlevhalar çift sıra ile dizilir.
(3) Boğazalh:
Tahminen bir veya bir buçuk santimetre genişliğinde bir bez, üç-dört kat yapıldıktansonra dikilir. Boğazın altından yani çeneden geçip üstte açık kalan her iki ucu daçengelli olup araşına takılır.
(4) Çuha:
Bu da kadifeden yapılır. Bunun en meşhuru "frenk kadifesi" dir. Önü açıkveya yaka yoktur. Beden kısmı kalçaya kadar sıkı ve vücudu sarar, etek kısmı geniştir.Erkek arkalığına çok benzer. Her renk olmakla beraber kırmızı, bordo ve mavirenkleri tercih edilir. Açık olan, ön yakadan başlayıp eteklere kadar, kolların ağzınave beline gümüş eğremen (beyaz şerit) konulup dikilir. Eğremenin üstüne de gümüşzincirlere dizilmiş 10 kuruş para büyüklüğünde gümüş pullar ve fındık büyüklüğünde"gorlar" (ufak zil) dizilir. Böylece yürüdükçe gorlar seslenir.
(5) Peştemal:
Buna da kızlarda pek az rastlanır. Ekseriya gelinler giyer. Üzeri çeşitli desenlerlesüslenir.
(6) Üç-etek:
Gelinlerde, kızlarınkinden farklı olup kollarına "kolçak", göğüslerineönlük "döşlük" denilen üstten "kopçalı" ve alttan bağlı birkumaş takılır.
(7) Kemerler:
Genellikle gümüşten kemer bağlanır. Bunlar;
-Sallama Kemer:
Kayışın üzerine aralı aralı gümüş levhalar dizilir. Yürürken bu levhalar parıldar.
-Döşeme Gümüş Kemer:
Kemerin üzerine sıkı bir şekilde gümüş dizilir.
-Döşeme Kemer:
Kadınlarda görülür. Üzerine altın dizilir ve erkeklerinkine nazaran daha geniştir.Erkeklerin kemeri bellerine bağlandıktan sonra diz yukarısına kadar sarkık vaziyettedurur.
(8) Tek-Etek:Bu bir entari olup, potur pek fazla bulunmaz. Koyu renkler tercih edilir.Uzunluğutopuklara kadardır.
(9) Önlük:
Bu da koyu renklidir. Bazen belden aşağı bağlandığı gibi entari şeklinde olanlarıda vardır. Arkadan düğmeli bir iş elbisesidir
Erkek Kıyafetleri
Bölgede, giyim ve kuşamda kafkas özellikleridikkati çeker. Erkek kıyafetlerinde başta koyun derisinden bir "papah", sırttabeli büzmeli ve göğüsü düğmeli vardır. Etekler, dize kadar gelen arkalık, beldenbağlanan bacakları düz bir şalvardan ibarettir. Ayakkabı olarak ta yerine göre"çust", "çeh-me" denilen bir çizme veya çarık kullanılır. Arkalığınüstüne giyilen çuha da palto yerini tutar. Kışın çuha yerine çok defa koyunderisinden yapılan bir kürk giyilir. Arkalık üstünden bazı yerlerde "kuşak",bazı yerlerde "tokka" denilen kemer bağlanır. Törenlerde kemere bir kamaveya hançer de asılır. Bazen "papah" yerine "kargül" derisindenince "börk" giyilir.
(1) Papah:
Buna "kalpah" da denilir. Genç (körpe) kuzu derisinden yapılmış olup astarlıve çoğu kere gök mavisi veya siyah renklidir. Bunların ayrıca Azerbaycan ve Dağıstantipleri vardır. Dağıstan tipleri' biraz daha tüylüce bir şekildedir. Eğer bukalpakları yaşlılar kullanırlarsa o zaman da toklu (kuzunun biraz gelişmişi)derisinden yapılır. Bu kalpakların bazılarının üstleri yuvarlak olup daireviyuvarlağın tam ortasında artı biçiminde bir sicim yapılır. Kalpakların diğer biradı da "börk"tür. Bir kısım kalpakların üst tarafı çatı biçimindeolup balık sırtını andırmaktadır.
(2) Üst Köyneği:
Yakası uzun, önden sedef düğmeli olup kollarda da aynı sedef düğmeler vardır. İpeklikumaştan veya kara "laskirt" (parlak bir keten çeşidi) ten yapılır.
(3) Gazeki:
Yakasız, göğüs kısmı açık, kısa etekli ve işlemelidir. Eğer bu olmazsa"arhalıh" giyilir.
(4) Arhahh (Arkalık):
Yakası tahminen üç santimetre uzunluğunda ve dik olup boğazdan itibaren çapraz bağlarlabağlanarak göbeğe kadar iner. Göbekten aşağıya dizi geçmemek şartıyla etekler açılır.Arkalığın bir kısmının eteği Mevlevilerin eteğine benzer. Her iki yanında etek körüğününağzından başlayarak içe doğru torba biçiminde cepler bulunur.
(5) Çuha:
En üstten giyilir. Umumiyetle koyu renkli kumaştan ve siyah las-kirtten yapılır.Dizlere kadar uzundur. Etek ve kol ağızları geniş olup göğüste veznelik (çuhanınyakasındaki süslü kısım) vardır. Veznelik çoğu zaman gümüşle süslüdür.
(6) Şalvar:
Buna aynı zamanda pantolon da denilir. Çünkü, Azeriler bilhassa dağlık bölgelerdeyaşadıkları için at, hayatlarında önemli bir yer tuttuğundan pantolon (şalvar)dardır ve kilot tabir edilir. Çivekinin altına sokulup üzerine sallama kemer takılır.
(7) Çiveki:
Dar çizmedir. Yumuşak deriden yapılmıştır. Körüklü ve düz olan çizmeler dahasonra girmiştir. Bunların da umumiyetle renkleri siyah olup, bazen sarı ve kahverenklerine de rastlanır.
(8) Sarık:
İpek, keten veya pamuktan dokunma olup kalpak yerine geçer. Bu bazen pusu (bir çeşitvala) veya çit te olabilir. Bu bezin uzunluğu tahminen 10,15 metredir. Rengi beyaz veyayeşildir. Bunların keçeden yapılanına "börk" te denilir.
(9) Yelek:
Buna Azerilerin yaşlılarında biraz değişik şekliyle rastlanır. Kırk düğme tabiredilen bu yelekler önden çapraz şeklinde bağlanırlar.
(10) Kursak (Kuşak):
Yünlü şaldan yapılmış olup bele bağlanır. Kursağın üzerinde kemerin bağlıolduğu yerde "serhat-lık" vardır. Serhatlık, sigara, tütün gibi şeylerikoymak için kullanılır.
(11) Ayakta:
Uzun ve renkli çorap, üstünden çizme veya yemeni giyilir. Şunu da belirtmeliyiz ki,Posof'ta bulunan Kuman/Kıpçak Türkleri de başlarına "kabalah" denilen uçlarıatkı ile yanlara sarkıtan ince yünden dokunmuş atkılı başlık giyerler. Yaşlılarınkıyafetlerince fazlaca bir değişiklik görülmez.
(12) Çoraplar:
Uzun boğazlı, pamuk veya yünden yapılıp üzerleri çeşitli işlemelerle süslenir.Bazen de bu çorapların yerine bugünkü tozluklar şeklinde kullanılan "badıç" giyilir.
Iğdır ve yöresinde Nevruz Bayramına üçhafta kala, Semeni yetiştirilmeye başlanır. Yazın büyük bir özlemini çeken yörehalkı yaz niyetini gerçekleştirmek amacıyla bu işi yaparlar. Evlerinin bir köşesinde,pencere önlerinde, tepsi veya benzeri kaplarda semeni (buğday) yeşertilir. Arzu veistekler tutulur, niyetler tutulur. Semeni yeşerip boy attıkça arzu ve niyetlerin gerçekleşeceğineinanılır.
Kadın Kıyafetleri
Duruma göre ve renkli kumaştangömlek, göğsü dışarıda bırakan "arkalıh" ve bir biri üstüne giyilen"tuman" dedikleri fistanlarla gezerler. Kadınlar yüz örtüsü olarak "çatğu"taşırlar. Çatğu, peçeyi andırır bir askıdır. Bazen başa, çatğu yerine"yaylıh" bağlanır. Büyük kasaba ve şehirlerde çarşaf ta kullanılır. Buda yerini "keleyağı" ya bırakmıştır.
(1) Püşü:
Kızlarda olduğu gibi, bunu aynı zamanda gelinler de bağlamaktadır. Bu uzun başörtüsününüstünde sade bir şeyden "çalma" (renkli iplikle işleme) çalınır. İştebu çalma, kızı gelinden ayıran başlıca özelliktir. Çünkü kızlarda çalmabulunmaz.
(2) Araşğm:
Yuvarlak bir karton (baş büyüklüğünde) gelişi güzel bezle ve hamurla yapıştırılıpüç santimetre yükseklikte bir duruma getirilir. Bunun üzerine ekseriya kırmızıkadife çekilir. Bu yuvarlağın etrafı ayrıca süslenir. Alına rast gelecek şekildeufak altınlar takılıp, etrafına da baklava biçiminde, yaprak veya kalp biçiminde altınlevhalar çift sıra ile dizilir.
(3) Boğazalh:
Tahminen bir veya bir buçuk santimetre genişliğinde bir bez, üç-dört kat yapıldıktansonra dikilir. Boğazın altından yani çeneden geçip üstte açık kalan her iki ucu daçengelli olup araşına takılır.
(4) Çuha:
Bu da kadifeden yapılır. Bunun en meşhuru "frenk kadifesi" dir. Önü açıkveya yaka yoktur. Beden kısmı kalçaya kadar sıkı ve vücudu sarar, etek kısmı geniştir.Erkek arkalığına çok benzer. Her renk olmakla beraber kırmızı, bordo ve mavirenkleri tercih edilir. Açık olan, ön yakadan başlayıp eteklere kadar, kolların ağzınave beline gümüş eğremen (beyaz şerit) konulup dikilir. Eğremenin üstüne de gümüşzincirlere dizilmiş 10 kuruş para büyüklüğünde gümüş pullar ve fındık büyüklüğünde"gorlar" (ufak zil) dizilir. Böylece yürüdükçe gorlar seslenir.
(5) Peştemal:
Buna da kızlarda pek az rastlanır. Ekseriya gelinler giyer. Üzeri çeşitli desenlerlesüslenir.
(6) Üç-etek:
Gelinlerde, kızlarınkinden farklı olup kollarına "kolçak", göğüslerineönlük "döşlük" denilen üstten "kopçalı" ve alttan bağlı birkumaş takılır.
(7) Kemerler:
Genellikle gümüşten kemer bağlanır. Bunlar;
-Sallama Kemer:
Kayışın üzerine aralı aralı gümüş levhalar dizilir. Yürürken bu levhalar parıldar.
-Döşeme Gümüş Kemer:
Kemerin üzerine sıkı bir şekilde gümüş dizilir.
-Döşeme Kemer:
Kadınlarda görülür. Üzerine altın dizilir ve erkeklerinkine nazaran daha geniştir.Erkeklerin kemeri bellerine bağlandıktan sonra diz yukarısına kadar sarkık vaziyettedurur.
(8) Tek-Etek:Bu bir entari olup, potur pek fazla bulunmaz. Koyu renkler tercih edilir.Uzunluğutopuklara kadardır.
(9) Önlük:
Bu da koyu renklidir. Bazen belden aşağı bağlandığı gibi entari şeklinde olanlarıda vardır. Arkadan düğmeli bir iş elbisesidir
Erkek Kıyafetleri
Bölgede, giyim ve kuşamda kafkas özellikleridikkati çeker. Erkek kıyafetlerinde başta koyun derisinden bir "papah", sırttabeli büzmeli ve göğüsü düğmeli vardır. Etekler, dize kadar gelen arkalık, beldenbağlanan bacakları düz bir şalvardan ibarettir. Ayakkabı olarak ta yerine göre"çust", "çeh-me" denilen bir çizme veya çarık kullanılır. Arkalığınüstüne giyilen çuha da palto yerini tutar. Kışın çuha yerine çok defa koyunderisinden yapılan bir kürk giyilir. Arkalık üstünden bazı yerlerde "kuşak",bazı yerlerde "tokka" denilen kemer bağlanır. Törenlerde kemere bir kamaveya hançer de asılır. Bazen "papah" yerine "kargül" derisindenince "börk" giyilir.
(1) Papah:
Buna "kalpah" da denilir. Genç (körpe) kuzu derisinden yapılmış olup astarlıve çoğu kere gök mavisi veya siyah renklidir. Bunların ayrıca Azerbaycan ve Dağıstantipleri vardır. Dağıstan tipleri' biraz daha tüylüce bir şekildedir. Eğer bukalpakları yaşlılar kullanırlarsa o zaman da toklu (kuzunun biraz gelişmişi)derisinden yapılır. Bu kalpakların bazılarının üstleri yuvarlak olup daireviyuvarlağın tam ortasında artı biçiminde bir sicim yapılır. Kalpakların diğer biradı da "börk"tür. Bir kısım kalpakların üst tarafı çatı biçimindeolup balık sırtını andırmaktadır.
(2) Üst Köyneği:
Yakası uzun, önden sedef düğmeli olup kollarda da aynı sedef düğmeler vardır. İpeklikumaştan veya kara "laskirt" (parlak bir keten çeşidi) ten yapılır.
(3) Gazeki:
Yakasız, göğüs kısmı açık, kısa etekli ve işlemelidir. Eğer bu olmazsa"arhalıh" giyilir.
(4) Arhahh (Arkalık):
Yakası tahminen üç santimetre uzunluğunda ve dik olup boğazdan itibaren çapraz bağlarlabağlanarak göbeğe kadar iner. Göbekten aşağıya dizi geçmemek şartıyla etekler açılır.Arkalığın bir kısmının eteği Mevlevilerin eteğine benzer. Her iki yanında etek körüğününağzından başlayarak içe doğru torba biçiminde cepler bulunur.
(5) Çuha:
En üstten giyilir. Umumiyetle koyu renkli kumaştan ve siyah las-kirtten yapılır.Dizlere kadar uzundur. Etek ve kol ağızları geniş olup göğüste veznelik (çuhanınyakasındaki süslü kısım) vardır. Veznelik çoğu zaman gümüşle süslüdür.
(6) Şalvar:
Buna aynı zamanda pantolon da denilir. Çünkü, Azeriler bilhassa dağlık bölgelerdeyaşadıkları için at, hayatlarında önemli bir yer tuttuğundan pantolon (şalvar)dardır ve kilot tabir edilir. Çivekinin altına sokulup üzerine sallama kemer takılır.
(7) Çiveki:
Dar çizmedir. Yumuşak deriden yapılmıştır. Körüklü ve düz olan çizmeler dahasonra girmiştir. Bunların da umumiyetle renkleri siyah olup, bazen sarı ve kahverenklerine de rastlanır.
(8) Sarık:
İpek, keten veya pamuktan dokunma olup kalpak yerine geçer. Bu bazen pusu (bir çeşitvala) veya çit te olabilir. Bu bezin uzunluğu tahminen 10,15 metredir. Rengi beyaz veyayeşildir. Bunların keçeden yapılanına "börk" te denilir.
(9) Yelek:
Buna Azerilerin yaşlılarında biraz değişik şekliyle rastlanır. Kırk düğme tabiredilen bu yelekler önden çapraz şeklinde bağlanırlar.
(10) Kursak (Kuşak):
Yünlü şaldan yapılmış olup bele bağlanır. Kursağın üzerinde kemerin bağlıolduğu yerde "serhat-lık" vardır. Serhatlık, sigara, tütün gibi şeylerikoymak için kullanılır.
(11) Ayakta:
Uzun ve renkli çorap, üstünden çizme veya yemeni giyilir. Şunu da belirtmeliyiz ki,Posof'ta bulunan Kuman/Kıpçak Türkleri de başlarına "kabalah" denilen uçlarıatkı ile yanlara sarkıtan ince yünden dokunmuş atkılı başlık giyerler. Yaşlılarınkıyafetlerince fazlaca bir değişiklik görülmez.
(12) Çoraplar:
Uzun boğazlı, pamuk veya yünden yapılıp üzerleri çeşitli işlemelerle süslenir.Bazen de bu çorapların yerine bugünkü tozluklar şeklinde kullanılan "badıç" giyilir.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder